Çekingen kişilik bozukluğu (diğer isimleri Avoidant Kişilik Bozukluğu, Kaçıngan Kişilik Bozukluğu), olan kişiler, yetersizlik duygusuna sahiptir ve olumsuz eleştiriye karşı aşırı hassasiyet gösterirler. Başkalarına kıyasla daha beceriksiz, zevksiz ya da aşağıda olduğu inancı taşırlar. Sosyal ortamlarda şiddetli kaygı ve utangaçlık yaşarlar. Eleştirilme, onaylanmama ya da reddedilme korkuları şiddetli olduğu için bunlara maruz kalabilecekleri mesleki faaliyetlerden kaçınırlar.
Sosyal ortamlara girmekten kaçınırlar. Kendilerini huzursuz, endişeli, yalnız olarak tanımlarlar ve genellikle istenmeyen kişi olduklarını düşünür ve dışlanmış hissederler. ÇKB genelde yetişkinlik döneminde fark edilir. Çocukluğunda duygusal olarak ihmal edilmiş ve akranları tarafından dışlanmış ya da zorbalığa maruz kalmış çocukların ÇKB olma riski daha fazladır.
Belirtileri:
Reddedilmeye korkusu
Eleştirilmeye tahammülsüzlük
Sosyal ortamlarda aşırı anksiyete ve utangaçlık
Yetersizlik hissi
Özgüven eksikliği
Kendinden nefret etmek.
Başkalarına güvenememe
Mesleki sorunlar
Kendini başkalarından düşük görmek
Bazı durumlarda agorafobi, depresyon, sosyal fobi de görülebilir.
Tanı Kriterleri (DSM-5)
Aşağıdakilerden en az dördü ile belirli, toplum içinde çekingenlik, yetersizlik duyguları ve olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlılıkla giden yaygın bir örüntü;
1-Eleştirilme, onaylanmama, dışlanma korkuları yüzünden kişisel ilişki kurmayı gerektiren etkinliklerden kaçınır.
2-Seveceklerini kesin olarak bilmedikçe insanlarla ilişkiye girmek istemez.
3-Utandırılacağı ya da alay edileceği korkuları yüzünden yakın ilişkiye girmekten çekinir.
4-Toplumsal durumlarda eleştirilme ya da dışlanma düşünceleriyle uğraşır.
5-Yetersizlik duyguları yüzünden insanlar arasında çekingen davranır.
6-Kendisini toplumsal olarak beceriksiz, çekiciliği olmayan biri olarak görür.
7-Utandırıcı olabileceği düşüncesiyle girişimlerde bulunmada isteksiz davranır.
Nedenleri
Sebebi bilinmemekle birlikte genetik, sosyal, psikolojik ve çevresel faktörlerin önemli olduğu düşünülmektedir. Bozukluk genetik yatkınlığa bağlı olabilir. Özellikle, çocukluk ve ergenlik döneminde kaygı bozuklukları ve aşırı baskıcı tutumlara maruz kalmak çekingen kişilik bozukluğuna yatkınlaştırabilir. Çocukluk döneminde duygusal ihmal ve akranların reddi de bu bozukluğun riskini arttırmaktadır.
Tedavi
Çekingen kişilik bozukluğu, kişilerin ilişkilerini, kişisel gelişimlerini, mesleki anlamda ilerlemelerini, toplumsal ilişkilerde başarılı olabilmelerini engelleyebilir. Kendi potansiyellerini fark etmek ve daha verimli bir hayat sürmekte zorlanırlar. Bir psikiyatri uzmanı tarafından tanı konduktan sonra sosyal beceri eğitimi, bilişsel terapi, grup terapisi ve ilaç tedavisi gibi çeşitli teknikler uygulanır. Uygulanan terapiler sayesinde kişiler yaşadıkları problemler konusunda farkındalık kazanır ve uygun çözüm yolları bulmakta becerileri artar.