“Duygusal olarak dengesiz kişilik bozukluğu” olarak da bilinen borderline kişilik bozukluğu (BKB), uzun süreli yoğun ve istikrarsız sosyal ve duygusal ilişkiler; çarpık benlik duygusu ve aşırı duygusal tepki verme ile karakterizedir. Kişiler arası ilişkilerde aşırı tutarsızlık, orantısız ve şiddetli öfke, tekrarlayan intihar tehditleri ve girişimleri, gerçeği değerlendirmede bozulma, kendine zarar verme davranışları görülür. Ayrıca kronik bir boşluk hissi, terk edilme korkusu
Bu bozukluğun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genellikle çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar, genetik yatkınlık ve beyin kimyasındaki dengesizliklerin etkili olduğu düşünülmektedir.
Sık görülen belirtiler:
- İlişkilerde dengesizlik: Başkalarıyla olan ilişkilerinde aşırı bağlanma ve ardından aniden kopma ve reddetme eğilimi görülebilir.
- Kimlik belirsizliği: Kişi, kendini sürekli olarak tanımlayamama ve kim olduğunu bilememe gibi sorunlar yaşayabilir.
- Duygusal istikrarsızlık: Ani ve yoğun duygusal iniş çıkışlar, öfke patlamaları, depresyon, kaygı ve boşluk hissi yaşayabilir.
- Kendine zarar verme davranışları: Kendine zarar verme, intihar düşünceleri ve girişimleri sıkça görülebilir.
- Dürtüsellik: Alkol-madde kullanımı, yeme bozuklukları, riskli cinsel davranışlar, düşünmeden hareket etme eğilimi gibi dürtüsel davranışlar gösterebilirler.
- Boşluk hissi: Sürekli bir boşluk, yalnızlık ve huzursuzluk hissi yaşanabilir.
- Şüphecililk veya şiddetli ayrılma korkusu: Başkalarının niyetlerini yanlış yorumlama, sürekli terk edileceği veya yalnız kalacağı korkusu taşıma gibi düşünceler görülebilir.
Duygular
Bu kişiler, duyguları başkalarına göre daha kolay, daha şiddetli, daha derin ve daha uzun süre hissedebilirler. Genellikle çevresel tetikleyicilere alışılmadık derecede şiddetli duygusal tepkiler verirler. Geçici veya ara sıra yoğun neşe hissedebilirler ama derin bir huzursuzluk veya memnuniyetsizliğe, mutsuzluk ve karamsarlığa daha eğilimlidirler. İhanete uğramış, kontrolden çıkmış ve “kendimi incitecekmiş gibi” gibi hissetmek olan kişiler genellikle son derece hevesli, idealist, neşeli ve sevgi dolu olabilirler. Ancak kaygı, depresyon, suçluluk/utanç, endişe, öfke gibi olumsuz duygular çok şiddetli deneyimlerler. Üzüntü yerine aşırı keder, hafif mahcubiyet yerine utanç ve aşağılanma, sıkıntı yerine aşırı öfke ve sinirlilik yerine şiddetli panik hali yaşarlar.
BKB’si olan kişiler ayrıca reddedilme, eleştirilme, yalnızlık ve başarısızlık durumlarına karşı özellikle hassastır. Genellikle olumsuz duygusal tepkilerinin yoğunluğunun farkındadırlar ve onları düzenleyemedikleri için kendilerini tamamen kapatırlar çünkü farkındalık yalnızca daha fazla sıkıntıya neden olur. Yoğun duygulara ek olarak, BKB’si olan kişiler duygusal “değişkenlik” (dalgalanma) yaşarlar. Ruh hali değişimleri. öfke, kaygı ve depresyon arasında dalgalanır.
Kişilerarası İlişkiler
Başkalarının kendilerine davranış biçimlerine karşı çok hassas olabilirler. Örneğin, nazik davranıldığında yoğun neşe ve minnettarlık, eleştirildiklerinde yoğun üzüntü veya öfke hissedebilirler. İlişkide oldukları insanları idealleştirme ve değersizleştirme ile meşgul olurlar Başkaları hakkındaki duyguları genellikle hayal kırıklığından, kaybetme tehdidinden veya itibar kaybından sonra hayranlık veya sevgiden hızla öfke veya nefrete dönüşür.
Davranışsal Sorunlar
Alkol ve madde kullanım bozukluğu, anoreksiya ve bulimniya gibi yeme bozuklukları, riskli cinsel davranışlar, aşırı para harcama, tehlikeli araba kullanma dahil olmak üzere dürtüsel davranışlar yaygındır. Dürtüsel davranış aynı zamanda işten veya ilişkiden ayrılmayı ve kendine zarar vermeyi içerebilir. Bu davranışların gayesi duygusal acıdan kurtulmaktır. Ancak uzun vadede bu davranışın sonuçlarından dolayı utanç ve suçluluk hissedebilirler. Zaman geçtikçe, dürtüsel davranış, duygusal acıya otomatik bir tepki haline gelebilir.
Kendine Zarar Verme ve İntihar
Kendine zarar verme, BKB’si olanların %50 ila %80’inde görülür. Kendine zarar vermenin en yaygın yöntemi kendini kesmedir. Morartma, yakma, kafa çarpma veya ısırma da yaygındır. Kendilerine zarar verdikten sonra duygusal olarak rahatlayabilirler. Kendine zarar vermenin nedenleri arasında öfkeyi ifade etmek, kendini cezalandırmak, normal duygular hissetmek ve kişinin dikkatini duygusal acıdan veya zor koşullardan uzaklaştırmak yer alır. Yaşam boyu intihar riski %3 ile %10 arasında değişiyordu. İntihar girişimleri tipik olarak, intihardan sonra diğerlerinin daha iyi durumda olacağına dair bir inancı yansıtır. İntihar ve kendine zarar verme, olumsuz duygular hissetmeye verilen tepkilerdir.
Benlik Duygusu
Kimliklerini net bir şekilde görmekte zorlanırlar. Neye değer verdiklerini, inandıklarını, tercih ettiklerini ve neyi sevdiklerini bilmekte güçlük çekme eğilimindedirler. İlişkiler ve işler için uzun vadeli hedeflerinden emin olamazlar. Kendilerini “boş” ve “kayıp” hissedebilirler. Kendilik imajı da sağlıklıdan sağlıksıza hızla değişebilir. Kimliklerini başkalarına dayandırabilir ve hızla bukalemun benzeri değişiklikler yaşayabilirler.
Bilişler
Dissosiyasyon çoğunlukla acı verici bir olaya (ya da acı verici bir olayın anısını tetikleyen bir şeye) tepki olarak ortaya çıkar. Zihnin, dikkati, otomatik olarak mevcut olaydan veya durumdan uzaklaştırmasını içerir. Bu, muhtemelen – benzer geçmiş deneyimlere dayanarak – zihnin algıladığı ve tahmin ettiği yoğun olumsuz duygulara ve mevcut duygusal olayın tetikleyebileceği istenmeyen davranışsal dürtülere karşı koruma sağlamak için yapılır. Zihnin yoğun şekilde acı veren duyguları bastırma ve bunlardan kaçınma alışkanlığı, bazı geçici rahatlama duyguları sağlayabilir. Ancak bu çözülme durumu, aynı zamanda sağlıksız başa çıkma mekanizmalarına yol açarak olumlu duyguların engelleyebilir veya köreltebilir.
Psikotik Belirtiler
Öncelikle bir duygu düzenleme bozukluğu olarak görülse de psikotik semptomlar oldukça yaygındır. Özellikle stresle tetiklenen paranoid düşünceler, halüsinasyon ve sanrılara görülebilir.
BKB tanı konması ve tedavi edilmesi zor bir bozukluktur. Psikoterapi ve ilaç tedavisi ile belirtileri azaltmak ve kişinin daha işlevsel bir yaşam sürmesi mümkündür. Tedavi süreci, kişinin işlevselliğini artırmak ve duygusal dengeyi sağlamak amacıyla uzun vadeli ve çok yönlü bir yaklaşım gerektirir.
Tanı Kriterleri (DSM-5)
Aşağıdakilerden en az beşi ile belirli, erken erişkinlikte başlayan, kişilerarası ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda tutarsızlık;
1-Terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çaba gösterme
2-Gözünde aşırı büyütme ve yerin dibine sokma uçları arasında giden, tutarsız ve gergin kişilerarası ilişkiler
3-Kimlik karmaşası
4-Kendine kötülüğü dokunacak en az iki dürtüsellik (para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, güvensiz araç kullanma vb.)
5-Yineleyici intihar davranışları, girişimleri ya da tehditleri
6-Duygulanımda tutarsızlık
7-Süreğen bir boşluk duygusu
8-Uygunsuz yoğun bir öfke, öfke denetiminde güçlük
9-Zorlanmayla ilişkili gelip geçici kuşkucu düşünceler ya da ağır çözülme belirtileri